O odpowiedzialności słów … wiele

"Laos - Kuang Si waterfall 25 - flooded stairs" by McKay Savage is licensed under CC BY 2.0

Na rozmowie rekrutacyjnej:
Czy jest pan odpowiedzialny?
Oczywiście! Ciągle to powtarzał mój poprzedni szef!
Tak? A co dokładnie mówił?
Jak się tylko coś zepsuło, to wrzeszczał: Kowalski! To Ty jesteś za to odpowiedzialny!

Słowa mogą być odbierane w różny sposób

Kiedyś napisałem, że na ludzi działa bodziec i wyobrażenie o nim. I tak jest właśnie ze słowem odpowiedzialność. Dzisiaj dość chętnie się nim przerzucamy. Marnujemy mnóstwo czasu i sił, by udowodnić, że to strona przeciwna zaczęła. To wygodne dla własnej psychiki, a wyjaśniałem to tutaj.

Dzisiaj chciałbym spojrzeć na to z innej strony. Tej która systematyzuje wiedzę na ten temat i daje wskazówki jak uzyskać spokój ducha jednocześnie przejmując odpowiedzialność. By wyjaśnić poszczególne poziomy posłużę się metaforą schodów. Pierwszym (dolnym) stopniem jest:

1. NEGACJA/ZAPRZECZANIE – jeśli mówimy o braku przejęcia odpowiedzialności, to syndromem czy objawem tego jest zaprzeczanie, że problem w ogóle istnieje. Jeśli czegoś niema, to nie jest to „moja sprawa”. Taktyka ignorowania problemów jest często stosowana, zwłaszcza w korporacjach. Tak jest z różnych względów, wygodnie dla wszystkich.
2. OBWINIANIE – jeśli widzimy, że ktoś obwinia kogoś/coś za zaistaniałą sytuację, to jest to (w świetle tego wpisu) sytuacja rokująca poprawę. Otóż, oznacza to, że ktoś dostrzega problem, poczuwa się, ale tylko do tego, by wskazać winnego. W 90% problem w organizacjach najczęściej wywoływany jest przez czynniki systemowe, ale dla wygody obwinia się o to jednostki. Dla przykładu: Firma zakupiła tańsze soczewki, systemowo nie poinformowała o sposobie ich montażu, ale za złą jakość wykonania obwinia osoby montujące je. Dlaczego? Bo tak jest wygodniej. Skąd mieli montujący wiedzieć? Z doświadczenia. Skąd mieli wziąć doświadczenie skoro wcześniej nie pracowali na tych soczewkach(bo specyfikacji nie dostali)? No do takiego etapu wglądu w sprawę (pamiętacie 5WHY?) już nikt w centralach firm już nie dociera.
3. Wspinając się po stopniach docieramy do trzeciego, który nazwałem: WYMÓWKI. To nic innego jak znalezienie powodu, który sprawił, że coś się nie udało. Jest to pewnego rodzaju wytrych dla dobrego samopoczucia. Tutaj na pytanie „DLACZEGO, stało się tak, jak się stało” generowane są łatwe poznawczo odpowiedzi. Najczęściej obwinia się motywację pracowników. Nie mówię, że jest to bezpodstawne w każdej sytuacji, ale rolą managera powinno być sprawdzenie, czy po jego stronie jest wszystko ok.
4. Kiedy stopa wędruje na czwarty stopień, oczy widzą napis: CZEKANIE Z NADZIEJĄ. Nie jest to nazwa ciastka ale strategia przyjmowana przez nierozważnych managerów. W sytuacjach kiedy nie potrafią zdobyć się na solidny feedback dla pracownika nie spełniającego standardów, przeradza się to w „dożynki”. Kiedy mają wątpliwości a nie podejmują działania, to wtedy objawia się to paraliżem decyzyjnym. „Zobaczymy. Samo się rozwiąże” – kiedy słyszysz od kogoś takie deklaracje i brak działania, to wiesz, że ktoś utknął na czwartym stopniu schodów odpowiedzialności.
5. Na piątym stopniu czeka nas niespodzianka. To pierwszy przejaw przytomności umysłu. Nazwę to miejsce „ZNAJOMOŚĆ RZECZYWISTOŚCI”. Fakt, że poprzednie metody reagowania na problemy nie działają, sprawia, że ludzie zaczynają patrzeć w sposób krytyczny na to, co się wokół nich wydarza. Choć nie jest to jeszcze etap działania, to pojawia się pewna ostrożność. Nie tylko co do osób (nie ma obwiniania), pojawia się jakaś aktywność („jakie coś jest”) i do głosu zaczyna dochodzić prawda (brak zaprzeczania). To zdecydowanie pozytywny aspekt, więc jeśli widzisz, że ktoś myśli, jakie coś jest, to nie popędzaj go. Już nie jest pesymistą, ale jeszcze nie jest optymistą. Doceń to.
6. Kiedy mowa jest o odpowiedzialności w potocznym rozumieniu, to zaczyna się właśnie od tego miejsca. A jest nim schodek: „ODNIESIENIE SIĘ DO SPRAWY”. W rozmowach bardzo często jesteśmy proszeni o zajęcie stanowiska: „No ale co o tym myślisz?” ; „Co Ty byś zrobił w tej sprawie?”. Jest to powszechne, bowiem domorośli manipulatorzy atakują potem: „No to zrób tak jak powiedziałeś”, chwytając nas w pułapkę konsekwencji. Odchodząc od technik manipulacyjnych, warto wiedzieć, że jeśli ktoś chce przejąć odpowiedzialność za sytuację, przeważnie zatrzymuje się na tym etapie trochę dłużej. Wymyślanie „pozycji własnej”, skonfigurowanie siebie w danej sytuacji, odnalezienie siebie w problemie, jest procesem dość obciążającym poznawczo. Stąd też potrzeba spokoju na przemyślenia. Im lepszy „jakościowo” ten etap, tym na kolejny schodek łatwiej się wdrapać. Jest nim:
7. „SZUKANIE ROZWIĄZAŃ” – kolejnym bardziej zaawansowanym sposobem przejęcia odpowiedzialności jest szukanie rozwiązania w danej sytuacji. Pisałem już o tym procesie. W tym kontekście polega to na starannym obmyśleniu planu działania. Można sięgnąć po ten poradnik i wykorzystać opisane w rozdziale „Planowanie” metody. Im lepszy plan tym lepsze działanie. Bo taki też jest kolejny schodek.
8. „IMPLEMENTACJA” – nie wystarczy tylko myśleć. Proces konceptualizacji jest ważny, ale same plany nie wystarczą do zbudowania mostu, a przepis nie zastąpi pachnącej potrawy na talerzu. Dlatego jeśli ktoś przejawia inicjatywę, to również realizuje wcześniejsze postanowienia. Czy to oznacza, że manager powinien sam własnymi rękami realizować to co postanowił? Może ale nie musi, pamiętajmy, że jego rolą jest koordynowanie działań innych i to jest jego implementacją.
9. Mogłoby się wydawać, że osiem schodków opisanych wcześniej wyczerpuje temat. Jest jeszcze jeden. Mianowicie jest to „EWALUACJA”. To nic innego jak okresowe sprawdzanie, czy rozwiązania jakie preferuję dalej się sprawdzają. Czy nie utknąłem w jakimś tricku, który ciągle stosuję, pomimo zmieniających się warunków. To również przejaw odpowiedzialności.

 
To już wszystkie wymyślone przeze mnie schody. Poniżej znajdziesz schemat całości. „Weź odpowiedzialność” przestanie być sloganem, a zacznie być rzeczywistą propozycją „nie patrz na innych, patrz na siebie.” W ten sposób, można naprawdę coś zmienić.